دین مردم اسکاندیناوی؛ از گذشته تا کنون
دین مردم اسکاندیناوی از اساطیر وایکینگها تا مسیحیت و دنیای مدرن سکولار دستخوش تغییر بوده است. آیا میدانستید مردم این کشورها جزء غیرمذهبیترین جوامع جهان هستند
فهرست:
مردم سرزمینهای اسکاندیناوی (شامل سوئد، نروژ، دانمارک و فنلاند) راهی دراز از اعتقادات باستانی تا دوران مدرن پیمودهاند. امروز کشورهای اسکاندیناوی به عنوان سکولارترین جوامع دنیا شناخته میشوند و باورهای دینی نقش کمرنگی در زندگی روزمره مردم دارند. بر اساس پژوهشهای مرکز تحقیقاتی پیو، تنها حدود ۱۰٪ مردم سوئد، ۱۹٪ مردم دانمارک و ۲۱٪ مردم نروژ اظهار کردهاند که دین در زندگیشان «بسیار مهم» است. حتی در سوئد کمتر از نیمی از مردم عضو کلیسای رسمی هستند (تقریباً ۵۱٪ جمعیت) که نشاندهنده سکولار بودن بالای جامعه است. با این حال، این سکولار شدن به معنای نبود دین در تاریخ و فرهنگ نیست. اسکاندیناوی دارای پیشینه مذهبی غنی است؛ از اساطیر و خدایان وایکینگها گرفته تا کلیساهای جامع قرون وسطایی که هنوز در شهرهای مختلف قد برافراشتهاند.
اگر با تور اسکاندیناوی به این سرزمینهای شمالی سفر کنید، به چشم خود خواهید دید که چگونه بناهای مذهبی قدیمی در کنار جامعه مدرن و غیرمذهبی امروز قرار گرفتهاند. البته فراموش نکنید تمامی این کشورها عضو پیمان شنگن هستند و برای سفر گردشگری به آنها باید ویزای شینگنتهیه کنید.
اولین دین مردم اسکاندیناوی
نخستین دینی که مردم اسکاندیناوی با آن شناخته میشوند پلیتهایسم نورس یا همان پاگانیسم وایکینگی بود. در دوران باستان، قبایل نورس (ساکنان قدیم اسکاندیناوی) خدایان متعدد و نیروهای طبیعت را میپرستیدند. این آیین چندخدایی شامل ایزدان مشهور اودین و ثور و الهههایی چون فریا بود. اساطیر نورس جهان را به صورت نه قلمرو مختلف تصور میکرد که همگی توسط درخت جهانی ایگدراسیل به هم متصل بودند.
در باور مردم آن دوران، سرنوشت جهان با رخداد رگناروک (نبرد آخرالزمانی خدایان) رقم میخورد که در طی آن بیشتر ایزدان و موجودات اساطیری نابود میشدند و جهان از نو زاده میشد. دین مردم اسکاندیناوی در عصر وایکینگها مبتنی بر نقل شفاهی و سنتهای قبیلهای بود؛ هیچ کتاب مقدس نوشتهشدهای وجود نداشت و اسطورهها سینهبهسینه منتقل میشدند. هر قبیله خدای حامی خود را محترم میشمرد و برای جلب رضایت ایزدان، آیینهای خاصی برگزار میکرد.
عقاید و آداب و رسوم عجیب مردم اسکاندیناوی
آیینهای کهن نورس سرشار از باورها و رسوم عجیبی بود که برای مردم امروز شگفتانگیز به نظر میرسند. یکی از این رسوم، قربانیآوری یا بلوت (Blót) بود؛ وایکینگها در مواقع خاص مانند جشنهای برداشت یا برای پیروزی در جنگ، دست به قربانی کردن حیوانات (و گاه انسانها) در پیشگاه خدایان خود میزدند. این قربانیها معمولاً در مکانهای مقدسی همچون جنگلهای کهن، چشمهسارها یا در معابد چوبی خاص انجام میشد. مثلاً معبد افسانهای «اوپسالا» در سوئد محل برگزاری آیین قربانی بزرگ هر ۹ سال یکبار بود که در منابع تاریخی به آن اشاره شده است. مردم نورس همچنین به موجودات اساطیری گوناگونی ایمان داشتند؛ از آلفها و دورفها (الفها و کوتولههای افسانهای) گرفته تا غولها و ارواح طبیعت. اعتقاد به جادو و پیشگویی نیز رایج بود.
در میان نورسها زنان غیبگوی موسوم به "ولوا" با انجام آیینی به نام سیذر (Seiðr) به حالت خلسه رفته و پیشگویی میکردند. این ترکیب منحصربهفرد از پرستش خدایان، افسانههای رمزآلود و آیینهای جادویی، دنیای معنوی متفاوتی برای مردم باستانی اسکاندیناوی رقم زده بود که امروز از دید ما بسیار عجیب و جالب توجه است.
ورود مسیحیت به اسکاندیناوی
از قرن نهم میلادی به بعد، نسیم تغییر مذهب در اروپا به اسکاندیناوی نیز وزیدن گرفت. ورود مسیحیت به اسکاندیناوی تدریجی اما تحولآفرین بود و طی چند سده (حدود قرن ۸ تا ۱۲ میلادی) روی داد. در آغاز، بازرگانان و مبلغان مسیحی پای در بنادر وایکینگها گذاشتند و پادشاهان جاهطلب اسکاندیناوی نیز برای ارتباط بهتر با اروپا، به دین جدید تمایل نشان دادند. دانمارک نخستین کشور اسکاندیناوی بود که رسماً مسیحیت را پذیرفت؛ شاه هارالد بلوتوث در حدود سال ۹۷۵ میلادی این تغییر دین را اعلام کرد و سنگ یادبود معروف «سنگ یلینگ» را به نشانه پیروزی مسیحیت برپا نمود. پس از دانمارک، نروژ و سوئد نیز کمکم مسیحی شدند. در نروژ، شاه اولاف دوم (معروف به اولاف مقدس) که خود در نبرد استیکلاستاد (۱۰۳۰ میلادی) کشته شد، به عنوان قدیسی حامی مسیحیت شناخته شد و نقش بزرگی در گسترش آیین مسیحی ایفا کرد. سوئد نیز به تدریج در قرن یازدهم مسیحی گشت؛ هرچند آخرین مقاومتهای پاگانها (چندخدایان) تا اوایل قرن ۱۲ در مناطق دوردست ادامه داشت.
کلیساهای جامع و اسقفنشینها در سراسر این منطقه تأسیس شدند تا شبکهای سازمانیافته برای ترویج مسیحیت ایجاد کنند. به عنوان مثال، اسقفنشین لودوسیا در سوئد (اوپسالا) حدود سال ۱۱۶۴ میلادی بنیانگذاری شد. جالب است بدانید که گرویدن کامل همه مردم زمان زیادی برد؛ برخی اقوام بومی شمال مانند سامیها تا قرن هجدهم میلادی همچنان پیرو باورهای سنتی خود بودند. به هر روی، با مسیحیسازی اسکاندیناوی، این سرزمین رسماً جزیی از جهان مسیحیت غربی شد و ارتباط فرهنگی و سیاسیاش با اروپا تقویت گردید. پس از چندین سده، در جریان اصلاحات پروتستانی قرن شانزدهم، کشورهای اسکاندیناوی مذهب رسمی خود را به پروتستانتیسم (شاخه لوتری) تغییر دادند. از آن پس تا امروز، اکثر مسیحیان این منطقه پیرو کلیسای لوتری هستند، هرچند نقش دین در دولت کمرنگ شده و کلیسا از حکومت جدا شده است (مثلاً در سوئد از سال ۲۰۰۰ میلادی کلیسای لوتری دیگر دین رسمی دولت نیست).
کلیساهای معروف در منطقه اسکاندیناوی
کلیسای چوبی بورگوند در نروژ یکی از قدیمیترین کلیساهای اسکاندیناوی است که بهطور کامل از چوب ساخته شده و قدمتی حدود ۸۰۰ سال دارد. این کلیسا که به سبک استاوкирک (کلیساهای چوبی قرون وسطایی) بنا شده، بازماندهای نادر از معماری دوران اولیه مسیحیت در شمال اروپا است. همانطور که با تور فنلاند نروژ سوئد دانمارک از شهرهای مختلف این کشورها بازدید میکنید، بناهای مذهبی تاریخی بسیاری را خواهید دید که هر یک داستانی از گذشته دارند. در ادامه به چند نمونه از کلیساهای مشهور اسکاندیناوی اشاره میکنیم:
- کلیسای جامع روسکیله (دانمارک): کلیسای آجری بزرگی واقع در شهر روسکیله که از قرن سیزدهم میلادی برجای مانده است. این کلیسا اولین کلیسای جامع گوتیک در اسکاندیناوی است و به عنوان محل خاکسپاری پادشاهان دانمارک شهرت دارد (آرامگاه بیش از ۳۰ تن از خاندان سلطنتی دانمارک در آن قرار دارد). روسکیله به خاطر این میراث ارزشمند در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است.
- کلیسای جامع نیداروس (نروژ): یک کلیسای باشکوه در شهر تروندهایم که بر فراز مزار اولاف مقدس بنا شده است. ساخت نیداروس از حدود سال ۱۰۷۰ میلادی آغاز شد تا یادبودی برای شاه اولاف (که نقش کلیدی در مسیحی کردن نروژ داشت) باشد. این کلیسا در قرون وسطی مقصد مهم زیارتی در اروپای شمالی بود و امروز نیز با نماکاری گوتیک چشمگیر خود، از مهمترین جاذبههای گردشگری نروژ به شمار میآید.
- کلیسای جامع اوپسالا (سوئد): بزرگترین کلیسای منطقه اسکاندیناوی با ارتفاع حدود ۱۱۹ متر که در قرن سیزدهم بنیانگذاری و در ۱۴۳۵ میلادی وقف شده است. کلیسای اوپسالا محل تاجگذاری برخی پادشاهان سوئد بوده و آرامگاه تعدادی از مشاهیر تاریخی (از جمله دانشمند مشهور کارل لینائوس) را در خود جای داده است. معماری گوتیک این کلیسا و دو برج نوکتیز آجری آن، از دوردست در چشمانداز شهر اوپسالا خودنمایی میکنند.
- کلیسای جامع هلسینکی (فنلاند): کلیسایی نئوکلاسیک با گنبد سبز و نمای سفید که سمبل شهر هلسینکی است. این کلیسا در اواسط قرن نوزدهم ساخته شد و در میدان سنا واقع شده است. معماری باشکوه و هماهنگ آن یادآور دوره امپراتوری روسیه است (زمانی که فنلاند تحت نفوذ روسیه بود). در نزدیکی آن، کلیسای اوسپنسکی (وابسته به کلیسای ارتدوکس شرقی) نیز قرار دارد که با گنبدهای طلایی پیازیشکل خود، نشانگر حضور میراث ارتدوکس در تاریخ فنلاند است. دیدن هر دو کلیسای کاتدرال لوتری و ارتدوکس در هلسینکی برای گردشگران تجربهای منحصربهفرد است که تنوع مذهبی این کشور را نشان میدهد.
پراکندگی سایر ادیان در کشورهای اسکاندیناوی
مسیحیت لوتری دین تاریخی غالب اسکاندیناوی است، اما امروزه با مهاجرت و جهانیشدن تنوع مذهبی رشد کرده است. بزرگترین اقلیت دینی مسلماناناند (حدود ۸٪ در سوئد و ۵٪ در دانمارک و نروژ) که عمدتاً در شهرهای بزرگ مانند استکهلم یا کپنهاگ ساکن هستند.
اقلیتهای دینی کوچک دیگری نیز وجود دارند، مانند یهودیان با جمعیت بسیار کم، بوداییان و هندوها و ارتدوکسهای شرقی (حدود ۱٪ در فنلاند). شماری اندک نیز آیینهای باستانی نورس را احیا کردهاند. در مجموع، مردم اسکاندیناوی امروز با وجود پیشینهٔ مسیحی، نسبت به ادیان گوناگون روادارند و بیدینی یا ندانمگرایی را نیز انتخابی شخصی میدانند.
امروزه مردم اسکاندیناوی جزء شادترین و توسعهیافتهترین جوامع دنیا هستند و در عین حال دین در زندگی روزمرهشان نقش پررنگی ندارد. با این وجود، آثار بهجامانده از گذشته مذهبی در معماری، هنر و فرهنگ آنها نمایان است و برای جهانگردان بسیار جذاب خواهد بود. ما در آژانس مسافرتی پارسوآ با سالها تجربه در برگزاری تورهای فرهنگی، این امکان را فراهم کردهایم که شما نیز از نزدیک با تاریخ و فرهنگ اسکاندیناوی آشنا شوید. با شرکت در تورهای مستقیم اسکاندیناوی پارسوآ (شامل برنامههای ویژه تور فنلاند، سوئد، نروژ و دانمارک) میتوانید شکوه کلیساهای کهن، موزههای وایکینگها و زیبایی طبیعت شمال اروپا را یکجا تجربه کنید. سفر به اسکاندیناوی فرصتی است تا ببینید چگونه مردمانی مدرن و پیشرو، میراث تاریخی و مذهبی خود را حفظ کرده و در عین حال جامعهای آزاداندیش و متساهل بنا نهادهاند. پس اگر علاقهمند به کشف رازهای سرزمین نورسها و تماشای سرزمین شفقهای قطبی هستید، ما در پارسوآ با افتخار میزبان شما در این ماجراجویی فرهنگی خواهیم بود.
