شفق قطبی، خیره‌کننده‌ترین سمفونی آسمانی
همه چیزهایی که دوست دارید درباره «شفق قطبی» بدانید
شفق قطبی، Northern Lights ،Aurora Borealis. این کلمات هر سه به یک پدیده شگفت‌انگیز و رویایی اشاره دارد که قرن‌هاست انسان و تخیلش را مجذوب و درگیر کرده: ظاهر شدن نورهای طبیعی رنگین و متحرک در آسمان شب‌های قطبی که در اثر فعل و انفعالات پیچیده بین ذرات باردار خورشید و میدان مغناطیسی زمین به وجود می‌آید.
اما شفق قطبی دقیقاً چیست؟ در چه فصلی ظاهر می‌شود؟ بهترین مکان برای تماشایش کجاست؟ چه رنگ‌ها و فرم‌هایی دارد؟
در این مطلب، علاوه بر پاسخ‌دادن به این سوال‌ها، از زوایای مختلف به شفق قطبی نگاه می‌کنیم و رمز و رازهایش را با هم کشف می‌کنیم.
سر و کله شفق قطبی از کجا پیدا می‌شود؟
رقص «نورهای شمالی» از خورشید آغاز می‌شود، جایی که بادهای خورشیدی متشکل از ذرات باردار (عمدتاً الکترون‌ها و پروتون‌ها) به فضا پرتاب می‌شوند. این بادها بعد از رسیدن به زمین، با میدان مغناطیسی زمین تعامل می‌کنند و به سوی مناطق قطبی هدایت می‌شوند. چیزی که ما به عنوان نورهای رنگی در آسمان می‌بینیم، در واقع نتیجه برخورد ذرات باردار خورشید با گازهای موجود در جو زمین (به‌ویژه اکسیژن و نیتروژن) است که با آزاد کردن انرژی، رنگ‌های درخشان شفق قطبی را خلق می‌کند.
چرا شفق قطبی در رنگ‌های مختلف ظاهر می‌شود؟
سبز، رایج‌ترین رنگی است که در شفق قطبی دیده می‌شود اما در این نمایش آسمانی نفس‌گیر، رنگ‌های پر جنب و جوش دیگر از جمله صورتی و بنفش نیز وجود دارند که دانستن ریشه‌شان شاید برایتان جالب باشد. انتشار اکسیژن معمولاً منشأ ایجاد رنگ‌های قرمز و سبز می‌شود، در حالی که نیتروژن در پیدایش رنگ‌های بنفش و صورتی نقش دارد. در واقع رنگ‌های متفاوت بسته به نوع ذرات گاز درگیر در برخورد، شکل می‌گیرد.
نورهای شفق قطبی چه شکل و فرمی دارند؟
نورهای شفق قطبی اغلب در شکل‌های متنوع و با الگوهای مختلف ظاهر می‌شوند که به جذابیت این پدیده اضافه می‌کند. نورها اغلب به شکل پرده‌های لرزان، قرص‌ها، پرتوها، کمان‌ها و تاج‌های نور و در رنگ‌های سبز، قرمز، صورتی و بنفش ظاهر می‌شوند.
شفق‌های قطبی فعال، تغییرات سریع و پویا در شکل و شدت نشان می‌دهند و می‌توانند به سرعت تغییر کنند، تکامل یابند و یک صفحه نمایش پویا و همیشه در حال تغییر ایجاد کنند.
چه زمانی برای تماشای شفق قطبی مناسب‌ترین است؟
بهترین زمان برای تماشای شفق قطبی به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله موقعیت جغرافیایی، فعالیت خورشید و وضعیت آب‌وهوایی بومی. معمولاً از اواخر سپتامبر تا آوریل (شهریور تا فروردین) شانس دیدن شفق قطبی بیشتر است، بنابراین فصل زمستان، یکی از بهترین زمان‌ها برای رویت شفق قطبی است؛ زمانی که شب‌ها طولانی‌تر از همیشه‌اند و آسمان برای مدت بیشتری تاریک است.
بهترین مکان برای تماشای شفق قطبی کجاست؟
شفق قطبی، بیشتر در نزدیکی قطب‌های مغناطیسی زمین و کشورهای اسکاندیناوی قابل مشاهده است از جمله فنلاند، ایسلند، نروژ، سوئد، کانادا، آلاسکا (امریکا) و روسیه. اما چرا فنلاند (به‌خصوص در قسمت‌های شمالی مثل «لاپلند») یکی از بهترین نقاط جهان برای تماشای شفق قطبی است؟ به خاطر آسمان و آب‌وهوای قابل پیش‌بینی‌تر (مثلاً در مقایسه با نقاطی از روسیه)، خدمات و زیرساخت‌های توریستی پیشرفته‌تر، امنیت و ثبات بالاتر، اقامتگاه‌های مجهزتر و…
چرا تورهای شفق قطبی پرطرفدارند؟
جذابیت مسحورکننده نورهای شمالی در سال‌های اخیر تورها و گردشگری شفق قطبی را بسیار پرطرفدارتر کرده و توریست‌ها برای کسب این تجربه استثنائی و تماشای منظره باشکوه آسمانی، به مکان‌های دورافتاده (عموماً در عرض جغرافیایی بالا) سفر می‌کنند. البته شفق قطبی، پدیده‌ای نسبتاً غیرقابل پیش‌بینی است اما حتی همین ویژگی هم برای کسانی که به دنبال تماشای این نمایش شگفت‌انگیز آسمانی هستند، به بخش هیجان‌انگیز ماجرا اضافه می‌کند؛ یک انتظار جذاب برای شکار شگفت‌انگیز نورها!
در طول تاریخ چه نگاه‌هایی به شفق قطبی وجود داشته؟
جالب است بدانید که فرهنگ‌های مختلف در طول تاریخ، اسطوره‌ها و افسانه‌های مختلفی را پیرامون شفق قطبی شکل داده‌اند. در اساطیر «نورس» باور بر این بوده که شفق قطبی، پلی بین خدایان و زمین است، در حالی که فرهنگ‌های بومی در امریکای شمالی و اسکاندیناوی این نورها را به ارواح رقصنده در آسمان نسبت می‌دادند. جست‌وجو در برداشت‌های تاریخی مختلف از شفق قطبی، لایه‌ای دیگر به رمز و راز این پدیده می‌افزاید و آن را جذاب‌تر می‌کند.
به هر حال شفق قطبی چه به شکل نورهای میخکوب‌کننده طبیعی دیده شود و چه نمادی اسطوره‌ای و فرهنگی، هنوز به تسخیر تخیل بشر و خیره‌کردن چشم‌ها ادامه می‌دهد. توضیح علمی این پدیده نیز تنها لایه‌ای از شگفتی به منظره تماشایی و مسحورکننده‌اش اضافه کرده؛ تا همچنان سوژه‌ای بکر برای طیف متنوعی از شیفتگان باشد: دانشمندها، عکاس‌ها، توریست‌ها و رویاپردازها!
